SƠN LA TRONG CHIẾN DỊCH THƯỢNG LÀO 1953

                                            Đặng Thị Hồng Liên(*) - Điêu Thị Vân Anh(**)

Chiến thắng Tây Bắc của quân và dân Việt Nam đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần kháng chiến của nhân dân các bộ tộc Lào. Ngày 15/12/1952, Chủ tịch Mặt trận Neo Lào Ítxala Xuphanuvông gửi điện chúc mừng quân và dân Việt Nam giành thắng lợi trong chiến dịch Tây Bắc đã nhấn mạnh: “Tinh thần chiến đấu anh dũng và chiến thắng của các bạn có một ảnh hưởng rất lớn đối với chúng tôi. Trước thắng lợi và tinh thần đó, nhân dân và quân đội Lào càng thêm tin tưởng, phấn khởi, quyết tâm và hăng hái trong nhiệm vụ chiến đấu của mình. Toàn thể nhân dân Lào coi những thắng lợi Tây Bắc của các bạn là của bản thân mình nói riêng, của toàn khối Việt - Miên - Lào nói chung” (1)   

Ngày 2/2/1953, Tổng Quân ủy Việt Nam thông qua phương hướng, đề nghị Bộ Chính trị Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh cho phối hợp với quân và dân Lào mở chiến dịch tiến công địch ở Sầm Nưa (Thượng Lào), nhằm mục đích: “… Tiêu diệt một bộ phận sinh lực địch, giải phóng một phần đất đai, giúp Chính phủ Kháng chiến Lào mở rộng và xây dựng căn cứ địa chính của cách mạng Lào, tạo điều kiện đẩy mạnh cuộc kháng chiến của nhân dân Lào…”. Đối với Việt Nam, mở chiến dịch Thượng Lào sẽ “… Phân tán thêm lực lượng của địch, phá âm mưu củng cố vùng Tây Bắc và bình định đồng bằng Bắc Bộ của chúng, tạo điều kiện cho chiến tranh du kích ở đồng bằng và cho chiến dịch thu đông của ta. Ngoài ra đây cũng là dịp để rèn luyện thêm cho chủ lực ta về chiến thuật và về chấp hành chính sách quốc tế của Đảng” (2)

Lược đồ các mũi tiến công của ta trong chiến dịch Thượng Lào, tháng 5-1953. Ảnh: baotanglichsu.vn

Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cùng với Chính phủ kháng chiến Lào và Mặt trận Ítxala thống nhất quyết định để một số đơn vị Quân đội nhân dân Việt Nam sang cùng với Quân giải phóng Pathét Lào mở chiến dịch Thượng Lào. Các đơn vị chủ lực của ta sau khi hoàn thành nhiệm vụ trong Chiến dịch Tây Bắc tiếp tục hành quân từ Sơn La sang Lào. Trên hướng Sầm Nưa gồm có các Đại đoàn 308, 312, một trung đoàn của Đại đoàn 316 kết hợp một số đơn vị hỏa lực và lực lượng vũ trang Lào. Trên hướng Xiêng Khoảng, dọc và giáp các địa bàn biên giới của ta như Điện Biên, Mộc Châu có Đại đoàn 304, Trung đoàn 148, Trung đoàn 174 và pháo cối phòng không cùng bộ đội địa phương các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Phú Thọ phối hợp.

Bộ Tư lệnh quân tình nguyện chọn 60 cán bộ, chiến sĩ của Đại đội 234, là những người thông thạo địa hình, giỏi tiếng Lào và có kinh nghiệm chiến đấu, phối hợp giúp đỡ quân báo của Bộ Tổng Tư lệnh, thâm nhập điều tra các vị trí địch ở thị xã Sầm Nưa. Bộ Tư lệnh quân Tình nguyện phối hợp với bạn, chỉ thị cho các địa phương, đơn vị đẩy mạnh công tác vận động quần chúng xây dựng cơ sở, củng cố phát triển các lực lượng vũ trang bạn, thúc đẩy chiến tranh du kích ở các vùng trọng điểm, nhằm phát huy cao nhất mọi khả năng của địa phương, phục vụ tốt các yêu cầu của chiến dịch. Khu vực tập trung làm công tác chuẩn bị là huyện Xiềng Khọ, giáp Tây Bắc Việt Nam và dọc theo trục đường Xốp Hào - Sầm Nưa; tổ chức các đoàn công tác đặc biệt nắm tình hình, chuẩn bị cơ sở ở 3 huyện Mường Xôi, Sầm Tớ, Húa Mường thuộc tỉnh Hủa Phăn… những nơi quân tình nguyện có khả năng đảm nhiệm phối hợp với các đại đoàn chủ lực của ta sang.

Ngày 8/4/1953, quân ta chính thức tấn công địch theo 3 cánh, cánh chủ yếu là Đại đoàn 308, Đại đoàn 312 và một bộ phận Đại đoàn 316 từ Mộc Châu tiến đánh Sầm Nưa - tập đoàn cứ điểm chủ yếu của chiến dịch. Quân tình nguyện thuộc Đoàn 80 ở tỉnh Hủa Phăn có 2 đại đội tập trung, 4 đại đội độc lập và 4 trung đội vũ trang tuyên truyền. Các lực lượng vũ trang của bạn Lào tham gia có khoảng 500 bộ đội địa phương, trong đó có một đại đội tập trung của tỉnh. Ngoài ra còn có lực lượng dân quân du kích hai huyện Xiềng Khọ và Mường Xon. Cùng với hướng chính là các hướng thứ yếu ở Xiêng Khoảng, hướng phối hợp ở khu vực sông Nậm U thuộc tỉnh Luông Pha Băng. Đối mặt với các lực lượng của ta ở cả 3 hướng, về phía địch có 4 tiểu đoàn quân chiếm đóng (5,6,7,8) và 1 đại đội Lê dương; quân cơ động có 3 tiểu đoàn, gồm tiểu đoàn dù 1 Lào (1^e BPL); tiểu đoàn 2 và 3, Trung đoàn bộ binh số 3 (2/3^e REI) và 1 Trung đội Lê dương.

Trước thế bị uy hiếp, đêm 12/4/1953, địch buộc phải rút chạy khỏi Sầm Nưa. Liên quân Lào - Việt nhanh chóng chuyển sang truy kích. Khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, bộ đội ta và quân giải phóng Lào đã truy kích địch suốt 7 ngày, 7 đêm, vượt qua một chặng đường dài 270 km ở một vùng núi hiểm trở tiêu diệt gần hết 3 tiểu đoàn địch; toàn bộ bộ máy ngụy quyền của chúng ở Sầm Nưa bị tóm gọn. Hướng đường số 7, sau khi tiêu diệt đồn Noọng Hét, ta tiến vào giải phóng bản Ban, Xiêng Khoảng. Ở hướng Nậm Hu, quân ta tiêu diệt địch ở những vị trí quan trọng như Pak Seng, Mường Ngòi, Nậm Bạc, Mường Khoa, giải phóng khu vực sông Nậm Hu. Ngày 3/5/1953, chiến dịch kết thúc. Qua gần một tháng chiến đấu, liên quân Lào - Việt đã giải phóng toàn bộ tỉnh Sầm Nưa, một phần tỉnh Xiêng Khoảng và tỉnh Phông Sa Lỳ với trên 40.000 km², 30 vạn dân; diệt và bắt trên 4.000 tên địch (bằng 1/5 tổng quân số địch hiện có ở Lào). Căn cứ kháng chiến của bạn Lào được mở rộng và nối liền với vùng Tây Bắc của Việt Nam, uy hiếp trực tiếp tới địa bàn chiếm đóng của thực dân Pháp; đồng thời mở ra một hướng mới cho sự phối hợp chiến trường giữa hai nước. Quân Pháp rút khỏi Sầm Nưa, cửa ngõ vào Thượng Lào bị bỏ trống, mất bàn đạp để uy hiếp vùng tự do của ta ở Tây Bắc; bỏ một vị trí quan trọng trên phòng tuyến phía Tây của chúng, do đó làm cho các tập đoàn cứ điểm của địch ở Nà Sản bị cô lập hơn trước.

Trong chiến dịch Thượng Lào, quân dân Sơn La cùng với các tỉnh Tây Bắc (Lai Châu, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc) đã tập trung huy động 34.650 dân công phục vụ từ trung tuyến đến hỏa tuyến (bằng 1.732.000 ngày công), 85 thuyền, 2.000 xe đạp, 180 con ngựa thồ làm công tác vận chuyển; đã cung cấp 4.975 tấn gạo, 140 con trâu 2.200 con bò, 154 tấn muối, 108 tấn rau khô và 12 tấn đường cho chiến dịch. (3)   

          Quân, dân Sơn La vừa chiến đấu vừa xây dựng, lực lượng vũ trang càng đánh càng trưởng thành mau chóng. Đầu năm 1953 Sơn La mới có 2 đại đội chủ lực tỉnh, các huyện có từ 1 đến 2 trung đội, đến đầu năm 1954 đã xây dựng được 1 tiểu đoàn độc lập, mỗi huyện có một đại đội. Đặc biệt, ở Sơn La có nhiều cơ sở dân quân du kích phát triển mạnh, hoạt động tốt, đó là: Long Hẹ, Co Tòng, Khu Mèo 99, Mường La, Phù Yên, Mộc Châu, Yên Châu…  Lực lượng vũ trang tỉnh Sơn La đã có những đóng góp quan trọng cùng với bộ đội chủ lực và quân tình nguyện Việt Nam làm nên chiến thắng Thượng Lào.

Trước thất bại to lớn ở Thượng Lào và trước những thất bại liên tiếp trong các cuộc càn quét, lấn chiếm và gây phỉ trên chiến trường Tây Bắc, thực dân Pháp càng bị dồn vào thế bị động, lúng túng. Ngày 12/8/1953, Nava quyết định rút toàn bộ binh lực của Pháp tại Nà Sản (gồm 6 tiểu đoàn cơ động) về tập trung ở đồng bằng. Cuộc rút lui khỏi Nà Sản là một thất bại của thực dân Pháp trong âm mưu chiếm giữ Tây Bắc và củng cố Thượng Lào, đồng thời lại là một hành động nằm trong âm mưu mới của địch, trong kế hoạch quân sự của Na va.

Có thể nói, thắng lợi của chiến dịch Thượng Lào là thắng lợi của tình đoàn kết chiến đấu giữa quân và dân hai nước Việt - Lào anh em, đặc biệt là nhân dân hai bên biên giới, trong đó có Sơn La, Hủa Phăn. Thắng lợi của chiến dịch Thượng Lào đã tạo nên một cục diện mới cho cuộc kháng chiến cứu nước của nhân dân Lào. Với thắng lợi của chiến dịch này, quân và dân Lào có điều kiện thuận lợi để xây dựng, phát triển Sầm Nưa trở thành trung tâm căn cứ địa trung ương, hậu phương kháng chiến của cả nước Lào, nối thông với nhiều vùng tự do của Việt Nam, tạo thành thế uy hiếp mới đối với thực dân Pháp, đẩy chúng lún sâu vào thế bị động và phân tán binh lực. Chính phủ kháng chiến Lào và Mặt trận Lào Ítxala từ đây có một hậu cứ vững chắc trong nước để hoạt động. Quân đội Lào Ítxala có một hậu phương lớn để đứng chân, xây dựng và phát triển lực lượng.

Trong chiến dịch Thượng Lào, liên quân Việt - Lào đã sát cánh chiến đấu kiên cường, dũng cảm, giành thắng lợi vang dội, tạo nên thế và lực mới cho cách mạng Lào. Trong chiến dịch này, lực lượng vũ trang và nhân dân các dân tộc trên địa bàn Tây Bắc nói chung, Sơn La nói riêng đã có những đóng góp to lớn, cùng với những đơn vị trực tiếp chiến đấu làm tròn nghĩa vụ vẻ vang của một hậu phương trực tiếp chi viện cho chiến trường.

Thắng lợi của tình đoàn kết, chiến đấu trong chiến dịch Thượng Lào cũng chính là một trong những tiền đề để quân và dân ta đánh thắng giặc Pháp trong Chiến dịch Đông - Xuân 1953-1954, đỉnh cao là Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ - kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, lập lại hòa bình ở Đông Dương.

Chú thích:

(*) T.S Đặng Thị Hồng Liên, Phó Trưởng khoa Khoa học Xã hội, Đại học Tây Bắc.

(**) ThS Điêu Thị Vân Anh, Giảng viên Khoa Khoa học Xã hội, Đại học Tây Bắc.

(1) Bộ Quốc phòng- Ban Tuyên giáo Trung ương – Tỉnh ủy Yên Bái, Chiến thắng Tây Bắc 1952 tầm vóc lịch sử và bài học kinh nghiệm, Nxb Sự Thật, 2022, tr735.

(2) Bộ Quốc phòng – Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, Lịch sử quân tình nguyện Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại Lào (1945 – 1954), Nxb Quân đội Nhân dân, Hà Nội 2002, tr 271,272.

(3) Bộ Tư lệnh Quân khu 2, Tây Bắc  Lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954), Bộ Tư lệnh Quân khu 2 xuất bản - 1990, tr 187.